Vrede en vrijheid Vordens verwoord

VORDEN – “Daarom deel ik mede: ik wil nu vrede.” De slotregels van het gedicht ‘Oorlog’, dat basisscholiere Milou zaterdagavond in de Vordense Dorpskerk voordroeg. Zo’n drie kwartier later zou ze haar hartenwens kracht bijzetten met een kranslegging op de algemene begraafplaats waar de herdenking werd voortgezet. Indachtig een citaat uit de toespraak die Jaap Harmsen namens de Raad van Kerken had gehouden: “De beste manier om slachtoffers te gedenken is nooit meer oorlog te voeren.”

Door Sander Grootendorst

Voorzitter Ruth van Setten van het plaatselijk 4 mei-comité had de bijeenkomst in de kerk geopend. Ze had het landelijke thema van Dodenherdenking dit jaar geïntroduceerd: ‘Vrijheid vertelt: opmaat naar 80 jaar vrijheid.’ Volgend jaar is het tachtig jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog eindigde. Nederland kent al tachtig jaar lang vrede en vrijheid. “Mede bepaald door vrijheid van godsdienst, van meningsuiting, door kiesrecht en door het vrije woord van de journalistiek. Maar ze staan onder druk”, zei Van Setten. Neem de journalistiek: “Die is  maatgevend voor onze vrijheid en onze democratie. Ze verdient onze bescherming, maar wordt door verbaal en fysiek geweld bedreigd. Op de wereldranglijst van veilige journalistiek is Nederland van de zesde naar de achtentwintigste plaats gezakt. Cynisme en onverschilligheid voeren steeds meer de boventoon. Laten we de geschiedenis niet de kans geven zichzelf te herhalen.”

Woorden moeten vrij zijn en oprecht: ook de boodschap van het verhaal dat de Vordense troubadour Gery Groot Zwaaftink vertelde. Over een kamelendrijver die per ongeluk de eigenaar van een perenboomgaard had gedood. En die zelf ter dood werd veroordeeld, volgens het wrede principe ‘oog om oog, tand om tand’. Net voordat de beul zou toeslaan, stond de rechter de kamelendrijver toe nog naar zijn eigen dorp terug te keren voor een laatste belangrijke taak. Onder voorwaarde dat een ander zijn plaats zou innemen en zou sterven als de kamelendrijver niet zou terugkomen. Een oude man wilde hem vervangen, tot ontstentenis van de menigte. Die óók verbaasd was dat de kamelendrijver daadwerkelijk terugkwam (na in zijn dorp te hebben bewezen dat zijn familie geen diefstal had gepleegd). Hij had niet meer en niet minder gedaan dan zich aan zijn woord gehouden. En wie dat doet, oogst vredelievendheid, betoogde Groot Zwaaftink. De beul kon onverrichterzake naar huis.

Troubadour en verhalenverteller Gery Groot Zwaaftink aan het woord in de Dorpskerk. Foto: Sander Grootendorst

Zoals het een troubadour betaamt, pakte Groot Zwaaftink ook nog zijn gitaar erbij. Hij zong over “woorden van de wanklank, woorden van de hoop, van de schoonheid, de strijd en de vrede”. Eén couplet zong hij niet, maar floot hij. Want: “Het mooiste is het als woorden niet nodig zijn.”

Roos
Ook Jaap Harmsen had het over ‘woorden’. Over letters zelfs: éen letter kan het verschil uitmaken. “Vrijheid vertelt is het thema van 2024, vertelt met een t. Zou het met een d zijn, zou alles al verteld zijn. Maar vrijheid heeft juist nog veel te vertellen. Want vrijheid is niet vanzelfsprekend.” Hij citeerde Loesje: “Ik ben van na de oorlog en dat wil ik graag zo houden.” Maar of dat lukt? “In 2024 lijkt het wel of we in wereldwijde oorlogscrisis dreigen af te glijden.” In Nederland is het nog vrede, heerst nog vrijheid. Wij hebben de taak over die vrijheid te vertellen. Met woorden uit onze monden. Dat kan met een verhaal uit bijbel maar ook… met een roos. Denk aan Jezus’ doornenkroon.”
Harmsen toonde de aanwezigen een roos. “Een mooie bloem, maar een met doornen.” “Meningsverschillen leiden al gauw tot doornige kwesties, we zouden meer naar elkaar moeten luisteren, en meer de nuance zoeken die  nodg is om elkaar te begrijpen. Vrijheid bereik je met vallen en opstaan. Ook wie minder geloof hecht aan de verhalen van Jezus kan zich waarschijnlijk wel in zijn boodschap vinden: het is er een van liefde, trouw, respect en vriendschap. De roos staat daarvoor symbool. Als we over deze vier waarden blijven vertellen, gaat de bloem misschien ook bloeien in landen waar het nu oorlog is. Sta daar maar eens twee minuten bij stil.”

Dat deden de kerkbezoekers nadat ze zich per auto of fiets naar de begraafplaats hadden begeven. Er werden kransen gelegd, door Milou (namens de organisatie begeleid door Carin Fransen), en gezamenlijk door het gemeentebestuur (wethouder Wilko Pelgrom en raadslid Daniëlle Rouwen) en het herdenkingscomité. 

De scoutinggroep was paraat, het Vordens Mannenkoor zong (in de kerk en bij het monument), het leerlingenorkest van de Harmonie speelde, het Britse en het Nederlandse volkslied klonken. Nabestaanden van de in Vorden omgekomen geallieerden voerden kort het woord: Katherine Malin die de gedachtenis uitsprak  – ‘We will remember them’ – en Hugh Stephenson, die de Vordenaren in het Engels én het Nederlands dankte voor hun zorg en inzet – ze gaven de doden hun levensverhaal en hun gezicht terug: twintig foto’s  bij het oorlogsmonument waar de herdenking plaats had.

Het monument bevindt zich tussen de overige graven, het mos en de bomen. Helemaal stil was het gedurende de twee minuten niet. De mensen zwegen, maar de vogels zongen door, de merel voerde de boventoon, fluitend als een troubadour. Geen woorden nodig. 

Naast Milou zou ook de Vordense scholiere Fatumata een zelfgeschreven tekst voordragen. Zij is afkomstig uit Senegal en heeft daar een oorlog meegemaakt. Helaas kon ze er zaterdag niet bij zijn. Carin Fransen las in de kerk Fatumata’s woorden voor.  “Soms doen mensen foute dingen door woede, maar wij mensen moeten vrede maken en geen oorlog.”